Επειδή νομίζω ότι η αλλοτρίωση του ανθρώπου και το ποιός είναι ο ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ της Τέχνης στο πλαίσιο της αλλοτρίωσης, είναι ένα θέμα που ενδιαφέρει πολλούς, το τοποθετώ εδώ, ξεκινώντας με μια αυθόρμητη
ΕΙΣΑΓΩΓΗ:
Κάθε βήμα της ανθρωπότητας προέρχεται από την αλλοτρίωση της προηγούμενης εποχής, ως προηγούμενης «φουρνιάς» ανθρώπων δηλαδή. Για να προκύψει ο άνθρωπος της εποχής του σιδήρου π.χ. αλλοτριώθηκε ο άνθρωπος της προηγούμενης εποχής, της λίθινης. Ο άνθρωπος της βιομηχανικής εποχής προέκυψε μετά την αλλοτρίωση του δουλοπάροικου. Ο σημερινός άνθρωπος είναι ο αλλοτριωμένος άνθρωπος της βιομηχανικής εποχής, που οδεύει προς μια νέα εποχή η οποία θα ονομαστεί με ακρίβεια όταν εγκατασταθεί πλήρως.
Σήμερα, ζούμε σε ένα μεταβατικό στάδιο, όπου δεν υπάρχει πλήρης αλλοτρίωση όλων των ανθρώπων. Αλλωστε, δεν είναι δυνατό να γίνεται ταυτόχρονα αλλοτρίωση ολόκληρου του πληθυσμού της γης. Ακόμα υπάρχουν άνθρωποι που ζουν σε άλλες εποχές, σε μερικούς ξεχασμένους τόπους μακρυά από τον σύγχρονο πολιτισμό μας, άνθρωποι που ζουν -ακόμα!- στην εποχή του σιδήρου.
Τι σημαίνει λοιπόν αλλοτρίωση και πόσο είναι αναγκαία (αναγκαίο κακό, ανάγκα και θεοί πείθονται, κλπ) για την εξέλιξη και την πρόοδο της ανθρωπότητας;
Γιατί πολλοί αντιδρούν στην ιδέα της αλλοτρίωσης ενώ -μάλλον- αγνοούν ότι είναι ήδη αλλοτριωμένοι;
Γιατί πολλοί επιζητούν την πρόοδο χωρίς όρους, αγνοώντας -ηθελημένα ή όχι- ότι αυτό σημαίνει την αλλοτρίωσή τους;
Ο άνθρωπος αλλοτριώνεται από επιλογή, από επιβολή, από ανάγκη ή κατά τύχη;
Η αλλοτρίωση -η αναγκαιότητά της- είναι κάτι το απαραίτητο για την πρόοδο;
Είναι πρόοδος;
Ο άνθρωπος έχει ανάγκη από σημεία αναφοράς, από «σταθερές», έχει ανάγκη να αναφέρεται κάπου ώστε να (νομίζει ότι) έχει σιγουριά για την ύπαρξή του. Να βεβαιώνεται ότι υπάρχει. Σε ατομικό επίπεδο, τη σιγουριά αυτή τη δίνουν τα πράγματα και οι ιδέες, αυτά που κατέχει, τα υλικά ή πνευματικά αγαθά. Σε συλλογικό επίπεδο, η σιγουριά έρχεται από τη συλλογική μνήμη, δηλαδή τις αναφορές σε ιστορικά γεγονότα και τις επετείους αυτών των γεγονότων, στα σύμβολα του έθνους και της θρησκείας. Γαντζώνεται από ό,τι μπορεί και του είναι πρόσφορο, ώστε να διατηρεί την ψευδαίσθηση του αναλοίωτου, του αμετάβλητου της «ανθρωπιάς» του.
Πώς είναι όμως δυνατό να αλλάζουν όλα γύρω του και ο άνθρωπος να παραμένει ο ίδιος;
Ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να προοδεύει, με την ακριβή σημασία της λέξης. Προοδεύω = οδεύω εμπρός. Προχωρεί επί χιλιάδες χρόνια και ακόμα δεν έχει αντιληφθεί ότι και ο ίδιος αποτελεί τμήμα αυτής της προόδου.
Τα τελευταία πενήντα χρόνια περίπου, η πρόδος του ανθρώπου κινείται με ρυθμούς έκρηξης. Αυτό τον έχει οδηγήσει σε μια σχιζοφρενική κατάσταση. Η παρελθούσα εποχή είναι πολύ κοντινή με τη μέλλουσα, το παρόν γίνεται παρελθόν προτού ωριμάσει και κατασταλάξει στον εγκέφαλό του -στην ψυχή του. Το μέλλον γίνεται παρόν σε χρόνο μηδέν, βομβαρδίζεται από νέες παραστάσεις, καινούργιες εικόνες έρχονται να καταλάβουν τη θέση των παλιών, πριν αυτές προλάβουν καλά καλά να παλιώσουν.
Ο σημερινός άνθρωπος ΖΕΙ την αλλοτρίωσή του. Αντιλαμβάνεται ότι δεν ανήκει στον εαυτό του, ότι είναι απολύτως ασταθής ως ύπαρξη και αυτό τον τρομάζει. Οσο πάμε προς τα πίσω, πριν πολλά χρόνια, περνούσαν αρκετές γενιές μέχρι να συντελεσθεί αυτό το μυστήριο -της αλλοτρίωσης. Σήμερα, μια γενιά είναι υπεραρκετή για να υποστεί τις συνεχείς πιέσεις που απαιτούνται ώστε να ενταχθεί, να μεταλλαχθεί, στο νέο μοντέλο ανθρώπου. Ενώ, παλαιότερα, περνούσαν πολλές εποχές πριν σχηματισθεί το (κάθε) νέο ανθρώπινο μοντέλο, η εποχή μας έχει το προνόμιο να παράγει, να συνθέτει και να συντηρεί πολλά μοντέλα ταυτόχρονα, που εναλλάσσονται βίαια και αλληλλοεπικαλύπτονται χωρίς κάποιο σταθερό ρυθμό, ούτε καν την υποψία ρυθμού. Ποιο είναι το τελικό μοντέλο του ανθρώπου, το οποίο θα επικρατήσει, δεν είναι δυνατόν ακόμα να προβλεφθεί, μια και οι εναλλαγές του είναι διαρκείς και απρόβλεπτες.
Υπάρχει και το περιβάλλον με τις διάφορες αναφορές σε παραδείγματα ζωής, η οποία ακόμα συντηρείται σε κάποιους θύλακες αναλλοίωτη, και αυτό αυξάνει το χάος στη σκέψη του. Κάνει συγκρίσεις, διακρίσεις, προσπαθεί να βρεί, αναρωτιέται για το «καλύτερο» χωρίς αποτέλεσμα. Επειδή το «καλύτερο» πλέον δεν υπάρχει. Υπάρχει μονάχα το «διαφορετικό». Η διαρκής, μέχρι σήμερα, πάλη μεταξύ «καλού» και «κακού» τείνει να εκλείψει, και ο άνθρωπος είναι μετέωρος χωρίς τους -βολικούς- δυϊσμούς, που τον βοηθούσαν ως τώρα να ισορροπεί. Σήμερα, όλα είναι καλό: Και το «καλό» είναι καλό, αλλά και το «κακό» είναι καλό, ή το αντίθετο, όλα είναι «κακό» δηλαδή.
Η συμμετοχή του πλανήτη σε αυτό το παιχνίδι είναι άνιση. Αλλες χώρες είναι καλά προγυμνασμένες ώστε να το παίζουν αποδοτικά, άλλες μετέχουν για τα καλά και έχουν αρχίσει να καταλαβαίνουν τους κανόνες του, ενώ άλλες (οι περισσότερες) καλούνται να γίνουν πρωταθλήτριες μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Η ανισότητα αυτή εντείνει το παράδοξο του προβληματισμού των προωθημένων περί του αν και πόσο «σωστή» είναι η θέση τους έναντι των άλλων, οι οποίοι αποτελούν τους ουραγούς.
Οι συγκρίσεις είναι αναπόφευκτες και οδηγούν σε οπισθοχωρήσεις. Ισως να είναι χρήσιμες αυτές οι οπισθοχωρήσεις, ως σύνδεσμοι με το εγγύς παρελθόν, σαν ένα φρενάρισμα απαραίτητο ώστε να προλάβουν και οι άλλοι, να υπάρξει χρόνος δηλαδή και για τους καθυστερημένους να φτάσουν σε παρόμοιο επίπεδο γνώσης και προόδου. Οι ουραγοί, απο την πλευρά τους, δυσκολεύονται -και δικαίως- να αντιληφθούν τη χρησιμότητα της προώθησής τους με τους ξέφρενους ρυθμούς που απαιτεί η σύγχρονη πρόοδος.
Ετσι, συμβαίνουν πολλά παράδοξα. Πόλεμοι αιματηροί (με πραγματικά ή οικονομικά όπλα), διάφορες μορφές εκβιασμών και ωμής βίας, είναι τα μέσα με τα οποία οι προωθημένοι προσπαθούν να εξωθήσουν τους άλλους να αυξήσουν το ρυθμό επιτάχυνσής τους προς ό,τι σημαίνει «πρόοδος» για αυτούς.
Εδώ τίθενται πολλά ερωτηματικά: Τι σημαίνει πρόοδος; Πόσο είναι αναγκαίος ο ταχύς ρυθμός; Πού οδηγεί η παράκρουση του σημερινού πολιτισμού;
Ενα είναι γνωστό μονάχα. Οποιους ξεφεύγουν απο το κοπάδι, τους τρώει ο λύκος. Θα μπορούσε λοιπόν να φωνάξει κάποιος:
ΚΑΘΗΚΙΑ!!! ΓΡΗΓΟΡΑ ΣΤΙΣ ΣΠΗΛΙΕΣ ΣΑΣ!!!
...και... δε με νοιάζει τι έχουν γράψει οι σοφοί... θα ήθελα να εκφραστούν ατομικές γνώμες και απόψεις... με δεδομένο ότι όσα μελετούμε γίνονται κτήμα μας...
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Δεν έχω λύσει καμμιά από τις απορίες που εξέφρασα, για τούτο ζητώ να συζητηθούν.
Μετά την ΕΙΣΑΓΩΓΗ αυτή, ας προχωρήσουμε όλοι μαζί στο δεύτερο σκέλος του τίτλου, δηλαδή, το αν η Τέχνη σώζει...
1η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ:
Η αλλοτρίωση δεν είναι «κατάσταση» με τον όρο που χρησιμοποιούμε για να ορίσουμε διάφορες καταστάσεις. Η αλλοτρίωση είναι διαρκής κίνηση, συνεχής ροή, πολλές στιγμιαίες καταστάσεις, οι οποίες διαδέχονται η μια την άλλη χωρίς να αποκλείεται η αλληλλοκάλυψή τους. Η διαδοχή δεν είναι απολύτως ιεραρχημένη. Οι κινήσεις των «καταστατικών στιγμών» είναι δυνατόν άλλοτε να παλινδρομούν και άλλοτε να έχουν ρυθμική ροή, αναλόγως με την επίδραση του περιβάλλοντος -εξωτερικού ή εσωτερικού (εαυτού).
Μπορεί να περομοιωθεί με ποτάμι που ρέει κανονικά, αλλά που, όταν βρέχει, υψώνεται η επιφάνειά του ανάλογα με την ποσότητα και τη διάρκεια της βροχόπτωσης ή που, όταν βρει εμπόδια στην πορεία του, πισωγυρίζει στιγμιαία πριν ξαναβρεί τον κανονικό ρυθμό της ροής του.
Η ροή δεν σταματά. Τα πράγματα αλλάζουν, το περιβάλλον αλλάζει, οι νοοτροπίες αλλάζουν, ο άνθρωπος αλλοτριώνεται και, αν και έχει επίγνωση ότι συμβαίνει και σε αυτόν η αλλαγή, δηλαδή έχει επίγνωση της αλλοτρίωσής του, εναντιώνεται σε αυτήν. Θέλει να παραμένει «ίδιος». Παράδοξη αντίληψη, αλλά είναι η κυρίαρχη.
Η Τέχνη είναι το αντίδοτο του τρόμου (δεν είναι απλός φόβος, είναι τρόμος) του ανθρώπου απέναντι στην απειλούμενη ψευδαίσθηση της σταθερότητάς του και τη γνώση της υπαρξιακής του ρευστότητας.
Ο άνθρωπος ΖΕΙ την ψευδαίσθηση της σταθερότητας και της μονιμότητας, αν και ΓΝΩΡΙΖΕΙ το θάνατο και την ΑΛΛΑΓΗ, τα πιο σταθερά και αληθή φαινόμενα. Γνωρίζει όμως και τη ΓΕΝΝΗΣΗ, κάτι ελπιδοφόρο, για τούτο την αναζητεί μέσα στην Τέχνη. Η Τέχνη είναι μια διαρκής γέννηση και, ταυτοχρόνως, μια πηγή ανανέωσης και μια ανανεώσιμη πηγή.
2η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ:Μια διευκρίνηση: Αναφέρομαι στον άνθρωπο σε τρίτο ενικό πρόσωπο, όχι επειδή βγάζω τον εαυτό μου απέξω, αλλά επειδή γράφω ως παρατηρητής του ανθρώπου -και του εαυτού μου ως ανθρώπου.
Συνεχίζω τη σκέψη περί του ανθρώπου των σπηλαίων, της δικής του αναγκαιότητας για Τέχνη, και προχωρώ τολμηρά σε μια σύγκριση του μακρυνού προγόνου με το σημερινό άνθρωπο:
Σκέφτομαι λοιπόν ότι σήμερα, στην εποχή μας, ο άνθρωπος δεν έχει ξεφύγει όσο νομίζει απο τα σπήλαια που του παρείχαν προστασία. Τότε, πριν χιλιάδες χρόνια, το σπήλαιο ήταν η συνέχεια της μήτρας. Ο άνθρωπος, μετά τη γέννησή του, δηλαδή την έξοδό του από το μητρικό περίβλημα, συνέχιζε την πορεία του στη ζωή μέσα σε ένα νέο προστατευτικό χώρο, το σπήλαιο. Το σπήλαιο το έβρισκε έτοιμο στη Φύση, δεν το κατασκεύαζε, όμως, για την εποχή εκείνη, ήταν επαναστατικά πρωτότυπη ακόμα και η σκέψη να το χρησιμοποιήσει. Ηταν ίσως το πρώτο βήμα προς την έξοδό του από τη βρεφική ηλικία.
Πόσο όμως έχει ξεφύγει ο άνθρωπος απο τη βρεφική ηλικία, αφού και σήμερα ακόμη εξακολουθεί να αναζητεί προστασία σε, διαφορετικού είδους και τύπου, σπήλαια; Σήμερα, κατασκευάζει τα καταλύματά του, αλλά και τις ιδεολογίες του, που του προσφέρουν προστασία από εχθρούς πραγματικούς αλλά και φανταστικούς. Τα σημερινά καταφύγια του ανθρώπου τον προστατεύουν από το περιβάλλον, αλλά και από τα δικά του φαντάσματα.
Στην εποχή των σπηλαίων, η Τέχνη που ασκούσε ο άνθρωπος στα πέτρινα τοιχώματα ήταν μια πράξη απολύτως αναγκαία, ήταν ένα μέσο συνενόησης πρόδρομος της γλώσσας: Ποτάμι Τρύπα Ελάφι Βέλος, Προσοχή Θηρίο Δάσος. Σήμερα ονομάζουμε Τέχνη αυτά τα σύμβολα, με τα δικά μας μέτρα. Τότε, σίγουρα ο άνθρωπος δεν είχε την πολυτέλεια της Τέχνης. Εχαιρε εκτίμησης ο σχεδιαστής βισώνων; Ισως να τον έπαιρναν στο ψιλό μέχρι να καταλάβουν και να γλυτώσουν από το Θηρίο, όσοι επέστρεφαν από το κυνήγι του ελαφιού. Τότε, τα χαράγματα στο βράχο άρχισαν να αποκτούν αξία σημαντική για την ύπαρξή του, για τη σωματική του ακεραιότητα. Τότε, η Τέχνη ήταν ανάγκη απτή, κάτι το απαραίτητο για τη ζωή του ανθρώπου. Επρεπε να την καταλαβαίνει, αν ήθελε να συνεχίσει να ζει.
Στη συνέχεια, ο άνθρωπος ανέπτυξε το Λόγο. Βρήκε νέο μέσον συνεννόησης, τη γλώσσα. Τα μουγκρητά τα αντικατέστησαν οι φθόγγοι, οι εικόνες και τα χαράγματα εξελίχτηκαν στα ιδεογράμματα και, με τη σειρά τους, ακολούθησαν τα διάφορα αλφάβητα. Σε κάθε περιοχή του πλανήτη αναπτύχθηκαν διάφορες διάλεκτοι, πολυάριθμοι τρόποι κατανόησης μεταξύ των ανθρώπων. Κανείς τρόπος όμως, βασισμένος στο Λόγο, δεν ήταν κατανοητός μεταξύ ανθρώπων με διαφορετική καταγωγή. Κάπως έτσι ίσως να ξεκίνησαν οι πόλεμοι, βασισμένοι στην ασυνεννοησία.
Αν ο άνθρωπος επέμενε στην έκφρασή του μέσω της Τέχνης, αν δεν είχε δηλαδή ακολουθήσει την πορεία που του υπαγόρευε η λογική, θα υπήρχε ασυνεννοησία; Οταν βλέπει κάποιος π.χ. ένα γεράκι, δύσκολα μπορεί κάποιος άλλος να δει έναν ελέφαντα. Οπότε, είναι δυνατό να καταλάβουμε σήμερα ότι ο Λόγος, αν και υπήρξε η σημαντικότερη κατάκτηση του ανθρώπου, η μέθοδος που εξύψωσε τον άνθρωπο σε θέση διαχειριστή και ελεγκτή τηςΦύσης, είναι ταυτοχρόνως αυτός ο ίδιος, ο οποίος τον καταδυναστεύει μέχρι σήμερα.
3η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ:
Είναι η Τέχνη απαραίτητη σήμερα; Ζει ο άνθρωπος και χωρίς την Τέχνη; Η ανάπτυξη του Λόγου τι προσέφερε και προσφέρει στον άνθρωπο;
Ο Λόγος, πρώτα πρώτα, έβγαλε τον άνθρωπο απο τις σπηλιές. Του έδειξε νέους δρόμους περιήγησης, δρόμους τους οποίους όχι μόνον μπορούσε να περπατήσει, αλλά και δρόμους που οδηγούσαν σε τόπους άπιαστους, τόπους φανταστικούς και άϋλους, όπως ο τόπος της εσωτερικής του υπόστασης. Οταν κυνηγούσε ζώα για να τραφεί, το πρώτο μέλημά του ήταν πώς να γλυτώσει και να μη γίνει και ο ίδιος θήραμα. Δεν είχε την πολυτέλεια να ψάχνει τα σώψυχά του και να αναλύει τις ψευδαισθήσεις του. Ο Λόγος λοιπόν, του άνοιξε την πόρτα που οδηγούσε στην ψυχή του, αυτό που δεν καταλάβαινε και ονόμαζε «ψυχή».
Η Τέχνη άρχισε, σιγά αλλά σταθερά, να εκφυλίζεται (;) σε πηγή ευχαρίστησης και ανακούφισης από τη βιαιότητα της νέας πραγματικότητας, την οποία κατασκεύασε με τη βοήθεια του Λόγου. Δεν γνωρίζουμε πώς έφτασε ο άνθρωπος στα σπήλαια. Ισως να προϋπήρξαν λόγιοι άνθρωποι πριν από αυτή την εποχή, ίσως και να βρέθηκε κατευθείαν μετά την εξέλιξή του από τον πίθηκο ή άλλο πρωτόγονο ζώο. Ο,τι και να συνέβη όμως, ο άνθρωπος που από το σπήλαιο και την τέχνη των σπηλαίων μεταπήδησε στον άνθρωπο του σιδήρου και της ομιλίας, είναι ο πρώτος αλλοτριωμένος άνθρωπος. Υπάρχει αμφισβήτηση γι αυτό;
Πόσες γενιές ανθρώπων χρειάστηκαν άραγε μέχρι να αλλοτριωθεί ο άνθρωπος των σπηλαίων;
Προχωρώντας ιστορικά, όσο είναι δυνατό να εμπιστεύεται κανείς την ιστορία περισσότερο από τη φαντασία, διακρίνουμε μια αλλαγή ταχύτητας στην πρόοδο του ανθρώπου. Ολο και λιγότερες γενιές απαιτούνται ώστε ο άνθρωπος να προχωρεί στα στάδια της εξέλιξής του. Η εξέλιξη της Τέχνης συμβαδίζει με την εξέλιξη του Πνεύματος σε μια σημαντική και εξαιρετικά σύντομη καμπή της ιστορίας του: Στο «Χρυσό Αιώνα» του Περικλή, μια εκρηκτική περίοδο περίπου πενήντα χρόνων, συνέβησαν επιτεύγματα, πραγματικά και πνευματικά, τόσα πολλά σε αριθμό και τόσο μεγάλα σε ποιότητα και έκταση, που η περίοδος εκείνη ίσως μονάχα με τη σημερινή εκρηκτική περίοδο που ζούμε μπορεί να παρομοιωθεί, αν λάβουμε υπόψη και το ότι, στην τότε ζωή των ανθρώπων, κυριαρχούσε και ένας μεγάλος πόλεμος, ο Πελοπονησιακός.
Σε τι διαφέρει άραγε η εποχή του Περικλή από τη δική μας; Μάλλον στο ότι σήμερα τα επιτεύγματα συμβαίνουν ταχύτατα και ότι η παραγόμενη Τέχνη έχει αλλάξει κατά πολύ. Παράγεται φιλοσοφία, λογοτεχνία, καθώς και άλλες μορφές πνευματικής έλλογης Τέχνης, αλλά το σημαντικότερο επίτευγμα είναι η αναγνώριση του ρόλου της επιστήμης ως του βασικού αρωγού του ανθρώπου, όσον αφορά τη ζωή του την ίδια αλλά και το περιβάλλον του, τη Φύση. Οι πόλεμοι πλέον δεν γίνονται για επεκτατικούς λόγους, αλλά έχουν χαρακτήρα καταστροφικό, καθαρά ανταγωνιστικό μεταξύ των ανθώπινων ιδεολογιών.
Λέγεται ότι ο οικονομικός παράγων είναι η κινητήρια δύναμη και δίνει το έναυσμα για ένα πόλεμο, το ζήτημα όμως είναι βαθύτερο. Τα αίτια ενός πολέμου, πέρα από τα -θρησκειακά, οικονομικά, επεκτατικά, ιδεολογικά, εθνικιστικά, κλπ- επιφανειακώς διαδιδόμενα, είναι ξεκάθαρα ένα μονάχα: Ο ανταγωνισμός για την επικράτηση του Ενός και την απόλυτη καταστροφή του Αλλου. Με δυο λόγια, το αλληλλοφάγωμα. Αυτό είναι η αιτία, αυτό είναι και ο στόχος. Η αδυναμία κατανόησης του Ενός προς τον Αλλο, η άρνηση επικοινωνίας με τρόπο μη επιθετικό.
ΔΕΝ ΣΕ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΩ, ΑΡΝΟΥΜΑΙ ΝΑ ΣΕ ΚΑΤΑΛΑΒΩ, ΓΙΑ ΤΟΥΤΟ ΣΕ ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΩ. Αυτό θα μπορούσε να είναι ένα σύντομο μήνυμα, όπως ένα ακόμα: Ή ΘΑ ΓΙΝΕΙΣ ΟΜΟΙΟΣ ΜΟΥ (για να συνεννοηθούμε) Ή ΘΑ ΣΒΗΣΤΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΧΑΡΤΗ.
Δύο είναι οι αντίπαλοι, ένα αιώνια διαδιδόμενο δίλημμα, ένας αναπότρεπτος δυϊσμός με πολλά προσωπεία: Φτώχεια-Πλούτος, Ισλαμισμός-Χριστιανισμός, κλπ. Ολα αναπτύσσονται στο πεδίο της Λογικής, αν και πολλά από αυτά φέρονται ως ιδεολογικές και πνευματικές διαφορές.
Η Τέχνη σήμερα, ως συναισθηματική έκφραση, συγγενεύει περισσότερο με τις ανθρωπιστικές αξίες και τις κοινωνικές επιστήμες. Το ότι δεν ήταν ανέκαθεν έκφραση του συναισθήματος, αλλά ξεκίνησε ως τρόπος συνεννόησης, έχει προ πολλού ξεχαστεί, τη στιγμή κατά την οποία ο τρόπος συνεννόησης βρήκε διέξοδο στο Λόγο.
Παράλληλα με την Τέχνη, μια επικοινωνιακή αξία, η οποία δεν μεταβλήθηκε αρκετά κατά τη διάρκεια των χιλιετηρίδων, είναι η σωματική επικοινωνία. Για τούτο ο καλλιτέχνης αναφέρεται ευθέως στη σαρκική επαφή, προσπαθεί και μέσω αυτής να προσεγγίσει τον υπόλοιπο πληθυσμό. Για τούτο θεωρεί σημαντικό να υπενθυμίζει το ρόλο του έρωτα, σωματικού κυρίως αλλά και πνευματικού, στους ανθρώπους. Μερικοί καλλιτέχνες εκτρέπονται προς τη βία, θέλοντας ίσως να αποκωδικοποιήσουν τη φρικαλεότητα και, ελπίζοντας σε μια πιθανή αφύπνιση του συνόλου, να οδηγήσουν το ανθρώπινο είδος έξω από την εμπλοκή του στον αυτοκαταστροφικό κυκεώνα της αλληλλοεξόντωσης.
Η κάθε Δημιουργία όμως, όταν γίνεται με συγκεκριμμένο σκοπό, δεδομένης της ανθρώπινης φύσης η οποία ρέπει προς την αντίδραση και την αμφισβήτηση, μένει συχνά αναποτελεσματική. Η Τέχνη λοιπόν, αποδίδει το μεγαλύτερο δυνατό όταν προσφέρεται εντελώς αυθόρμητα. Οι αποδέκτες ακόμα και αν δεν κατανοήσουν το δημιούργημα του καλλιτέχνη με τον ίδιο τρόπο που εκείνος το παρήγαγε, σίγουρα θα κερδίσουν ένα σημαντικό στοιχείο, ένα όπλο που θα βοηθήσει την συναισθηματική τους ανάταση. Με δυο λόγια, η καλλιέργεια της συναισθηματικής ικανότητας του ανθρώπινου εγκεφάλου, είναι δυνατό να οδηγήσει σε καταστάσεις περισσότερο ήπιες το σύνολο της ανθρωπότητας.
Στη σημερινή εξέλιξη της Τέχνης σε κάτι τι το άϋλο, κάτι το οποίο δεν είναι δυνατό να ειδωθεί ούτε να αναπαραχθεί χωρίς τα απαιτούμενα ηλεκτρονικά μέσα, ελλοχεύει ένας μεγάλος κίνδυνος. Πόσοι άνθρωποι είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν τα τωρινά μέσα αναμετάδοσης και επικοινωνίας; Πόσοι, πολύ περισσότεροι, βρίσκονται σε κατάσταση πλήρους άγνοιας; Τι θα συμβεί στην περίπτωση έλλειψης ενεργειακών πηγών, χωρίς τις οποίες τίποτε σχεδόν δεν μπορεί να δημιουργηθεί σήμερα, πόσο μάλλον η Σύγχρονη Τέχνη;
Ο ρόλος του σημερινού καλλιτέχνη είναι απελπιστικά οδυνηρός. Καλείται να παράγει Τέχνη, χωρίς κανένα απολύτως αντάλλαγμα, ούτε καν μια ελπίδα αμυδρή για μελλοντική αναγνώριση του έργου του. Εδώ λοιπόν αποκτά νόημα η χωρίς σκοπό παραγωγή καλλιτεχνικού έργου. Οι παλαιότεροι καλλιτέχνες, του προηγούμενου μόλις αιώνα για να μη πάμε στους αναγεννησιακούς, διατηρούσαν μια -μικρή έστω- ικανοποίηση δημιουργώντας, προσβλέποντας σε μια πιθανή μελλοντική αναγνώριση της προσφοράς τους. Σήμερα, ο σύγχρονος καλλιτέχνης δεν προσβλέπει στο μέλλον, καλείται να πραγματώνει έργο άμεσο και στιγμιαίο. Το σύγχρονο έργο Τέχνης ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΜΕΛΛΟΝ. Δεν είναι δυνατόν να έχει μέλλον. Δημιουργείται για το ΣΗΜΕΡΑ, για μια στιγμή του κάθε ΣΗΜΕΡΑ.
Η πορεία αυτή, φαίνεται να μην είναι αναστρέψιμη. Η πάλη μεταξύ Λόγου και Τέχνης φαίνεται να έληξε καταφανώς υπέρ του Λόγου. Ο Λόγος κατάπιε την Τέχνη, την έκανε μέρος του. Η Τέχνη λοιπόν ανήκει πλέον στο Λόγο; Ο Λόγος φαίνεται σήμερα να κυριαρχεί σε όλα τα επίπεδα της ύπαρξης. Ποιο θα είναι το μέλλον της Τέχνης; Θα υπάρξει μέλλον για την Τέχνη;
Ο άνθρωπος βρίσκεται σε ένα εξαιρετικά σημαντικό σταυροδρόμι της ιστορίας του. Καλείται ή να εξακολουθήσει να ταυτίζει την ύπαρξή του με το Λόγο ή να βρει νέα διέξοδο προς την επικοινωνία με το συναίσθημά του δια μέσου της Τέχνης. Καλείται ή να καθηλώσει τη λειτουργία του εγκεφάλου του στο μονοσήμαντο ΛΟΓΙΚΟ - ΜΗ ΛΟΓΙΚΟ ή να την εξωθήσει να αναπτυχθεί πολυσήμαντα προς τομείς ανεξερεύνητους ως τώρα, τομείς ελεγχόμενους από τη συναισθηματική του νοημοσύνη. Ισως, αν τα καταφέρει με επιτυχία, να μην έχει στο μέλλον ανάγκη από ειδικά μέσα επικοινωνίας, να μην έχει ανάγκη από κανένα μέσον εκτός του ατομικού του εξοπλισμού, του δικού του εγκεφάλου δηλαδή.
Το θέμα είναι εάν θα αφεθεί ελεύθερος να προχωρήσει προς αυτή την κατεύθυνση. Γιατί όχι; Τίποτε δεν είναι αδύνατο, μια και το όπλο του βρίσκεται αποκλειστικά στο δικό του έλεγχο, όπου δεν παρεισφρύουν τεχνητά, υλικά, όπλα. Φτάνει να το αντιληφθεί και να το πράξει. Το νέο άλμα του ανθρώπου κείται προ των πυλών. Ο νέος αλλοτριωμένος άνθρωπος ανατέλει, αδράχνοντας το νήμα από τον άνθρωπο των σπηλαίων.
Θα είναι σημαντικότερος αυτός ο νέος άνθρωπος; Το μόνο βέβαιο που διακρίνεται, είναι η ειρηνική του διάσταση και ικανότητά του να επικοινωνεί με μέσα μη βίαια. Η συμπαγής αντίσταση του ανθρώπου των σπηλαίων εναντίον του κοινού κινδύνου, μάλλον θα επαναληφθεί, ενώνοντας τη μεγαλύτερη και ικανότερη ζωϊκή ομάδα του πλανήτη, όχι πλέον εναντίον οποιουδήποτε εχθρού, αλλά ΥΠΕΡ της ανθρωπότητας.
Ιδωμεν!
Τη στιγμή που βρισκεσαι στον αέρα, που δεν ακουμπά κανένα σημείο του σώματός σου στο έδαφος, τότε ακριβώς μπορεί να συμβεί ο,τιδήποτε. Μπορεί να βγάλεις φτερά και να πετάξεις ή μπορεί να ορμήξει ένα σύννεφο και να σε καταπιεί. Είναι απαραίτητο να ακουμπά εστω και το μικρό σου δαχτυλάκι στο χώμα, ώστε να ελέγχεις την κατάσταση -όσο μπορεί να ελεγχθεί μια κατάσταση, γιατί τίποτα δεν ελέγχεται απο σένα τον ίδιο, όλα έρχονται κατά πάνω σου και το μόνο που μπορείς είναι να τα δέχεσαι ή να τα αποφεύγεις. Ποιά να δέχεσαι και ποια να αποφεύγεις, μάλλον. Να διαλέγεις δηλαδή. Το μοιραίο υπάρχει. Αυτό που είναι να γίνει, γίνεται. Ερχεται και σε βρίσκει. Η δύναμή σου είναι να το απαλύνεις ή να το αφήσεις να σε εξοντώσει. 
